November 14, 2024
चैत्र १९, २०७९

महेश अधिकारी


नाफाको लागि मात्र नभै सदस्यहरुको आवश्यकता र आकांक्षाद्धारा संचालित हुने सहकारी नेपालको अर्थतन्त्रको अत्यावश्यक अङ्गको रुपमा रहेको क्षेत्र हो । सहकारी क्षेत्रले पर्यटन, कृषि, जलविद्युत लगायत विभिन्न क्षेत्रमा अथाह सम्भावना बोकेको छ । तथापि, दिगो आर्थिक विकास हासिल गर्न अझै पनि महत्वपूर्ण चुनौतीहरू छन । नेपालमा सहकारीहरुले श्रोतको अभाव, अपर्याप्त पूर्वाधार र ऋणमा सिमित पहुँचता लगायत थुप्रै चुनौतीहरुको सामना गरिरहेका भएतापनि सहि सहयोग र नीतिले नेपालको दिगो विकासमा महत्वपूर्ण योगदान पु¥याउन सक्छ ।
सहकारी भनेको सदस्यहरुको स्वामित्वमा पारस्परिक सहयोगको सिद्धान्तमा चल्ने संस्था हो ।

आफ्नै मूल्य मान्यतामा आधारित सहकारीको प्राथमिक उद्धेश्य भनेको सदस्यहरुलाई ऋण र आवश्यक सेवाको पहुँच प्रदान गरि उनीहरुको सामाजिक आर्थिक अवस्था सुधार गर्नु हो ।

नेपालमा कृषि, यातायात, वित्त, बहुउद्धेश्यीय मोडेलमा सहकारीहरु सफल भएका रामै्र उदाहरण भएता पनि अबको सहकारी अभियानले व्यापक रुपमा पर्यटन, उर्जा र अन्य सम्भावनालाई पनि साथै डोर्याउनुपर्ने देखिन्छ ।

सहकारीको एउटा मुख्य फाइदा भनेको यसले रोजगारी सिर्जना गर्न र गरिबी घटाउन मद्दत गर्न सक्छ । स्रोत साधनको संकलन र मिलेर काम गरेर सहकारीले रोजगारी सिर्जना गर्न र आफ्ना सदस्यका लागि आयआर्जन गर्न सक्छ । यसले गर्दा जीवनस्तरमा सुधार र गरिबीमा कमी आउन सक्छ ।

सहकारीले सामाजिक समावेशीकरण लाई बढावा दिन र सीमान्तकृत समुदायलाई सशक्त बनाउन पनि मद्दत गर्न सक्छ । मानिसहरूलाई निर्णय गर्ने र व्यवसायमा स्वामित्वको आवाज दिएर, सहकारीहरूले बलियो समुदाय निर्माण गर्न र सामाजिक एकता लाई बढावा दिन मद्दत गर्न सक्दछन् ।

सहकारीको अर्को महत्वपूर्ण फाइदा भनेको उत्पादकत्व र दक्षता बढाउन मद्दत गर्नु हो । स्रोतहरू एकत्रित गरेर र ज्ञान साझेदारी गरेर, सहकारीहरूले स्केलको अर्थव्यवस्था हासिल गर्न र लागत घटाउन सक्दछन । यसले उनीहरूलाई अझ बढी प्रतिस्पर्धी र विश्व बजारमा प्रतिस्पर्धा गर्न सक्षम बनाउन सक्छन ।

नेपालमा सहकारी व्यवसायको प्रवद्र्धन गर्न सहकारी व्यवसायको मोडेलको बारेमा अझ बढी जागरुकता र शिक्षा दिनु आवश्यक छ । सहकारी अभियान र राज्यको तहबाट सार्वजनिक शिक्षा अभियानहरू चलाउन सक्नुपर्दछ । दोस्रो सहकारीका लागि सहयोगी कानूनी र नियमनकारी वातावरण हुनु आवश्यक छ । यसमा सहकारीका लागि विशिष्ट कानूनी ढाँचा सिर्जना गर्ने, दर्ता प्रक्रियालाई सरल बनाउने र सहकारी व्यवसायका लागि कर प्रोत्साहन प्रदान गर्ने अवस्था ल्याउनुपर्दछ ।

तेस्रो, सहकारीका लागि वित्तीय र ऋणमा बढी भन्दा बढी पहुँच हुनु आवश्यक छ । यसमा सहकारी व्यवसायका लागि एक समर्पित कोष सिर्जना गर्नु वा सहकारीका लागि विशिष्टीकृत वित्तीय उत्पादन र सेवाहरू प्रदान गर्न वित्तीय संस्थाहरूसँग काम गर्नु समावेश हुन सक्छ ।
अन्त्यमा, सहकारी व्यवसायले नेपालको विकासमा योगदान पु¥याउन सक्ने प्रचुर सम्भावना छ । सहकारी व्यवसायलाई बढावा दिएर नेपालले रोजगारी सिर्जना गर्न, गरिबी न्यूनीकरण गर्न, सामाजिक समावेशीकरणलाई बढावा दिन र उत्पादकत्व र दक्षता मा सुधार गर्न सक्छ ।

यसका लागि सहकारी व्यवसायको मोडेल, सहयोगी कानूनी र नियामक वातावरण, र वित्त र ऋणमा अधिक पहुँचको बारेमा अधिक जागरूकता र शिक्षा हुनु आवश्यक छ । सही सहयोगबाट सहकारी व्यवसायले नेपालको अर्थतन्त्रमा कायापलट गर्न र सबैको दिगो र समृद्ध भविष्यका लागि योगदान पु¥याउन सक्छ ।

(लेखक अधिकारी मकवानपुर जिल्ला बहुउद्देश्यीय सहकारी संघका व्यवस्थापक हुन् ।)